Ik herken mensen aan hun schoenen
(Ik herken mensen aan hun schoenen, interview met Petra Van dorpe door Ilse Adam, verschenen in ISEL magazine nr. 17, maart / april 2007, p91-101)
'Faites-vous rare, zie mijn moeder altijd tegen me. Niet dat we Franstalig waren, maar ze had zo haar eigen manier om levenslessen te verpakken.'
Petra Van Dorpe mijmert even bij de gedachte. De leer van haar moeder werd het leer van de schoen. Haar wereld, die van het schoenmakersatelier van De Munt. Haar dagtaak is een eeuwenoud ambt.
Een maandagavond, hartje Brussel slibt dicht. In het doolhof aan de gangen van De Munt is maar weinig te merken van het dagelijks infarct. Duizenden kostuums hangen er keurig in rekken, hoedenmakers runnen er een eigen atelier en de koerier, tevens tattoo-artiest, betrekt er het allerkleinste kantoor van het land.
In deze parallelle wereld citeert Petra Van Dorpe plotseling uit de film Down by Law van Jim Jarmush. Ze heeft het over de film als inspiratiebron, maar ook over Tom Waits. Ze moet lachen om het moment waarop er in de film een hele huisraad de deur uitvliegt waarna de protagonist nog roept: 'Not the shoes!' 'Dat, dat vind ik zo mooi', aldus Petra Van Dorpe.
Het relaas van wat voorafging
Petra Van Dorpe houdt haar veiligheidsbadge voor het oog van de lift en neemt me mee naar de vijfde verdieping. Haar ogen fonkelen.'Toch gek dat ik betaald word om acht uur lang in mijn speeltuin te zitten', klinkt het op het geschuif van de opengaande liftdeuren. Ze loodst me langs attracties als de kostuumafdeling, het hoedenatelier, gunt me een vogelperspectief op de decormakers en host uiteindelijk door een gang die naar haar schoenenschrijn leidt. 'Hier werken we', klinkt het trots. Met 'we' bedoelt ze ook haar baas André Chapelle en collega Tony Settineri. 'Toen ik hier zes jaar geleden begon, was ik de gelukkigste mens ter wereld. En dat gevoel is nooit afgenomen.'
'Patroonontwerper-schoenmaakster van de opera. Het klinkt erg intigrerend, hé', beantwoordt ze begripvol mijn verbazing. 'De meeste mensen weten niet eens dat dit beroep bestaat. De vraag die vrijwel altijd volgt is: En heb je daarvoor gestudeerd? Ja zeg, uiteraard heb ik hiervoor gestudeerd.'
Tekenen aan de wand
Haar kronkelig levensparcours -zoals ze het zelf noemt- heeft haar uiteindelijk bij de schoen gebracht. 'Ik heb eerst grafische kunsten gestudeerd aan de Academie voor Schone Kunsten in Gent en daarna Dessin aan de Franstalige academie in Brussel.
Ik wilde leren modeltekenen en meteen kon ik ook mijn Frans wat bijspijkeren. Maar dat tekenen, ja, wat kon je daarmee? Het is een heel ambigue discipline. Je kan er alles mee gaan doen én tegelijk toch ook weer niets.'
Vooral dat 'niets' verlamde haar. De creatieve basis had ze, en ideeën waaiden haar toch in niet aflatende mate toe. Ze verlangde naar duidelijkheid, naar vakmanschap, stielkennis of toch tenminste een afgelijnde discipline in combinatie met het talent voor het tekenen. Het werd uiteindelijk patroontekenen. 'Het lag enigzins voor de hand. Jarenlang had ik mijn moeder patronen zien uittekenen van de kleren die ze voor ons maakte.' Petra's moeder was thuis in de mode. 'Ze is nog catwalkmodel geweest en heeft een tijdje een klerenwinkel gehad. Zelf had ik echter nog nooit kleren gemaakt, laat staan een patroon getekend. Hoe komt zoiets? Tja, je waagt je niet zo snel aan dingen zolang er iemand is die dat veel beter én sneller kan dan jezelf. De dood van mijn moeder heeft er dus toe bijgedragen dat ik die stap naar het patroontekenen heb gezet.'
Schoon Schoen
Door haar kennis van het patroontekenen kon Petra Van Dorpe aan de slag bij het kostuumatelier van de VRT, maar veeleer dan bij televisie lag haar hart bij het theater. 'De wereld van de camera wordt door de lens beperkt. Theater spreekt veel meer tot de verbeeldingen laat meer ruimte voor de kijker. Ik werd tot die mysterieuze wereld aangetrokken. Als student ben ik nog zaalmedewerkster hier in De Munt geweest. Toeval of niet...' Petra denkt na, en zegt dan: 'En die kostuums oefenen een vreemdsoortige aantrekkingskracht uit die me altijd al heeft geïntigreerd. Ik ben geboren in Aalst, misschien verklaart dat veel.' Waarna mijn gastvrouw veelbetekenend lacht.
Met de overstap naar het kostuumatelier van de Vlaamse Opera had ze alvast een voet tussen de deur in die parallelle wereld waar de eeuwen overbrugd worden met aria's, en toonladders toegang geven tot mythologische schimmenrijken.
'Ook daar kwam ik bij de kostuumafdeling terecht en ontwikkelde zich de liefde voor schoenen. Ik ben me steeds meer gaan verdiepen in het schoenmaken met een opleiding in orthopedische technieken en patroonontwerpen. Schoenmaker is zo een fascinerend beroep. Er komt ook zoveel bij kijken. Het is ook pas in De Munt dat ik het theaterschoenmaken pas echt geleerd heb.'
Terwijl Petra Van Dorpe het procédé van het schoenmaken even toelicht, dwalen mijn gedachten even af en glijden mijn ogen langs de rekken vol laarzen en pumps - zwartglimmend leder, houten leesten als afgehakte voeten gerangschikt volgens maat, vorm en hakhoogte. Het heeft iets bevreemdends. Komt daarbij dat de vraag waarom ze zo van schoenen houdt me als een dreigende donderwolk boven het hoofd hangt. Vrouwen vragen naar hun liefde voor schoenen is immers een geseponnerde genderkwestie. Zoals je vrouwen niet om hun leeftijd vraagt; een ongeschreven regel van de hoffelijkheid. 'Goh, alle vrouwen houden van schoenen. Er is geen waarom. Schoenen hebben iets fetisjistisch, iets erotisch... Die liefde voor de schoen is er bij mij wel altijd geweest. Als kind beplakte ik mijn schoenen met snoepjes of begon ik ze te beschilderen. Vreemd genoeghadden mijn ouders daar geen problemen mee, of toch zolang het binnen de perken bleef.' Petra Van Dorpe bekent dat ze een schoenenverzameling startte met als doel ze te ontleden. Dissectie van de schoen als omgekeerd leerproces.
Stage maal twaalf
De overstap van de Vlaamse Opera naar De Munt in 2000 had alles te maken met een verplichte stageperiode tijdens haar opleiding. 'We moesten een maand in de leer bij een professionele schoenmaker, maar zoveel zijn er natuurlijk niet. Ik had alle hoop gesteld op het schoenatelier van De Munt omdat het in het verlengde van mijn job én mijn dromen lag. Vanaf het eerste contact met André Chapelle, de chef van het schoenatelier hier, klikte het. Gelukkig kon ik ook op de inschikkelijkheid van de Vlaamse Opera rekenen zodat ik een paar uur per week hier in Brussel kon werken.'
Hoewel Petra Van Dorpe bij de Vlaamse Opera een eigen schoenatelier aan het uitbouwen was, zorgde een speling van het lot voor een opportuniteit: De Munt wilde haar vast in dienst. 'Na een vreemde speling van het lot kreeg ik plots de kans. Eén van de schoenmakers was plots gestorven... Het is een dubbel gevoel natuurlijk, maar doordat ik mijn stage er gedaan had, zag men in mij een vervanger. Tijdens die ene maand stage had ik ook zoveel bijgeleerd, dat ik dacht: als ik dat twaalf maal doe, dan is de reknsom snel gemaakt.'
Onconventioneel
'Ik ben kunstenaar-schoenmaker. Het is een kunstambacht, én bij momenten is het best wel zwoegen. Uiteindelijk maken we theaterschoenen, handgemaakte schoenen op maat. Het resultaat verschilt dan ook niet van gewone handgemaakte schoenen, al heeft het meer met fantasie te maken. We creëren of versterken de illusie van het moment.'
Dat het schoenatelier van De Munt volledig autonoom én naar wens van de kostuumontwerpers werkt, vergt een heel eigen aanpak. Het ritme van de opera confronteert de schoenmakers met de limieten van hun vak. 'Mensen die het schoenmaken geleerd hebben in Engeland, waar je de meest gerenommeerde opleiding in ons vakgebied kan volgen, zouden hun ogen niet geloven bij wat wij doen. We moeten soms een loopje nemen met de klassieke regels. We worden soms verplicht onconventionele maatregelen te treffen die toch hetzelfde resultaat hebben.' Mijn gastvrouw staat op en haalt een schoen. 'neem nu deze clownschoen die hebben gemaakt in opdracht van Jan Fabre. Ook al heeft deze schoen een grote tip, hij is vervaardigd volgens het normale procédé met een leest, een leestkopie en patroon. Hij is volledig uit leder en heeft een volledige zool en een tip gevuld met kurk. De werkwijze is dus net dezelfde als die van een normale schoen.' Petra Van Dorpe veert opnieuw recht en haalt een gelijkaardige clownschoen, alleen is de tip niet hol, maar gemaakt uit twee-componenten polyurethaan en overtrokken met leer. Een totaal ander procédé, maar de toeschouwer merkt geen verschil. 'Soms moeten we zeuren omdat we te weinig tijd krijgen of omdat er te beperkte budgetten voorzien zijn. Voor één paar schoenen meot je twee à drie volledige dagen werk rekenen, lijm- en droogtijd inbegrepen. Sneller werken is dan ook afbruel doen aan de kwaliteit.'
Beeldhouwen
Een werkdag in het schoenenatelier van De Munt begint doorgaans om 8 uur 's ochtends met de voorbereiding voor de kostuumpas die een uur later plaatsvindt. Op dat moment moeten de solisten of de koorleden de schoen passen. Vaak volgen er nog aanpassingen. Tegelijk blijven de opdrachten binnenstromen, moeten er schoenen gemaakt worden. 'Logistiek een huzarenstuk', lacht Petra Van Dorpe. 'Het is soms hollen van hot naar her.' Zes jaar lang beoefent ze intussen haar passie om den brode. In een wereld waarin succes carrière heet, zijn dromen ambities. Petra Van Dorpe vindt haar job nog steeds een fantastisch vak: 'Het werk is altijd anders, geen schoen is gelijk én je werkt telkens een volledig product af. Het is altijd weer beeldhouwen. En je mag samenwerken met grote regisseurs-ontwerpers als William Kentridge of Christian Lacroix. Dat houdt het boeiend.
Perpetuum mobile
Petra Van Dorpe blijft evenwel op zoek gaan naar kennis, naar manieren om haar techniek te verfijnen, maar ook naar kruisbestuivingen. 'Ik zou graag mijn kennis op één of andere manier willen overbrengen, bijvoorbeeld door middel van tentoonstellingen of workshops.' Met de tentoonstelling 1001 Mijlslaarzen, weg van de schoen, toonde ze al enkele eigen ontwerpen aan het brede publiek. Ook het organiseren van verscheidene workshops moet binnenkort vaste vorm krijgen. 'Ik heb een vereniging opgericht, Perpetuum Mobile, om mensen met het schoenmaken maar ook met andere discipline te laten kennismaken. Toen ik laatst in Schotland met vakantie was, leerde ik er een Duitse glasblaaskunstenares kennen. Ze combineerde workshops in glasblazen met natuurwandelingen. Het klikte meteen tussen ons en ik denk eraan om samen met haar iets uit te werken. Wat precies, dat moeten we nog bekijken. Maar het zou perfect kunnen dat we workshops organiseren, waarbij in de voormiddag een natuurwandeling doen en op zoek gaan naar bruikbaar materiaal om er in de namiddag schoenen meet te maken.' Met Perpetuum Mobile wil Petra Van Dorpe haar kennis dynamiseren. 'Alles is immers in beweging. Ook de mens', klinkt het cryptisch. 'De kennis van en de leifde voor de schoen wil ik overbrengen op andere mensen. Dit is zo een mooi vak, maar met uitsterven bedreigd. Uit eerbetoon aan de meesters die mij alles geleerd hebben, wil ik later zelf ook kennis overbrengen.'
A diamond for a pair of shoes
Zou ze haar kennis willen commercialiseren? 'Heel veel mensen vragen me of ik schoenen voor hen wil maken. Ik wil dat best wel doen hoor, alleen is het zo arbeidsintensief. Bovendien ben ik al elke dag bezig met schoenen maken, dat ik niet zonodig een drang voel om na de werkuren voor eigen rekening te gaan werken. Ik wil de liefde voor het vak bewaren. Wie elke dag kaviaar eet, riskeert er een afkeer van te krijgen.'
'Soms gaat het van: ik heb mooie schoenen zien staan, zou je me die niet kunnen namaken? Natuurlijk kan ik dat. Maar dan vergelijk je maatwerk met industrieel vervaardigde schoenen. Hoeveel kosten de schoenen in de winkel? Goedkoper zal ik ze niet kunnen maken, hoor... De tijd die erin kruipt, de materialen... alles heeft zijn prijs. Laat me het zo stellen dat ik elke keer een prototype maak, want zo kan je de theaterschoen het beste definiëren.'
Petra Van Dorpes liefde voor het vak is af te meten aan het didactisch materiaal dat ze tijdens dit gesprek aanvoert, aan de op de kraag gespelde schoenenbroches, aan het bijna kinderlijke enthousiasme waarmee ze me uit Tip-Top-Tales - een Engelstalig kinderboekje uit de jaren 50 - het sprookje A diamond for a pair of shoes navertelt. De nevenwerkingen neemt ze er graag bij: 'Op een plein in Brussel gaan zitten en naar de mensen hun schoenen kijken. Dan kan ik me af en toe opwinden over de hak of de vorm. Of aan mensen die hun schoenen niet poetsen. Ik herken mensen aan hun schoenen.
Oorspronkelijk magazine met ook een Franse vertaling:
ISEL magazine nr. 17, maart / april 2007 p 91-101. (Download pdf (11 MB))
Contact
Petra Van Dorpe: larubia (at) shoetuning (dot) be.